Kleuters en schrijven!

[DOOR MARIE-JOSE DE RIDDER] 

-wat je met de hand schrijft, onthoud en begrijp je beter–

Aan de slag met handschriftonderwijs

Overvelde en Nijhuis – van der Sanden (2019)

Kleuters en schrijven

In alle prentenboekenblogs op de website van kinderboekenjuf geef ik voorbeelden voor creatieve schrijfopdrachten die gelinkt zijn aan het thema van het prentenboek. In de praktijk vragen leerkrachten van groep 1 en 2 vaak aan mij of het wel goed is als kleuters al (gericht) beginnen met letters schrijven. Zij maken zich zorgen of de letters dan niet verkeerd worden geschreven en verkeerd worden ingeslepen. Liever kiezen zij voor stempelen of voor het leggen van letters uit een letterdoos. Eerder heb ik hier samen met een collega een artikel over geschreven op de website van www.schrijvennl.nl. In deze blog wil ik uitleggen waarom het beter is om de letters ook te laten schrijven. Ik benader dit onderwerp vanuit een taalkundige- en een motorische invalshoek.

Vanuit de taal:

Doelen

In de inhoudslijn Nederlands schrijven van het SLO staan onder andere de volgende doelen voor groep 1 en 2 beschreven:

Aanbodsdoelen:

·      Spelen met lettertekens (benoemen en schrijven)

·      Oefenen met schrijven (krabbels, eigen naam, woorden)

Schrijfdoelen:

·      Plezier krijgen in schrijven

Soorten teksten:

·      Verhalende teksten (briefje, kaartje)

·      Schrijven van woorden of korte zinnen (korte zinnen bij zelfgemaakte tekeningen

·      Eenvoudige instructieve teksten (recept, korte gebruiksaanwijzing)

Zie voor meer doelen de volledige inhoudslijn schrijven.

In de inhoudslijn lezen staan dezelfde doelen voor soorten teksten die je aanbiedt aan kleuters als in de inhoudslijn schrijven. Het is logisch om datgene wat je aanbiedt vanuit bijvoorbeeld prentenboeken ook daadwerkelijk te laten toepassen tijdens spelmomenten. Op deze manier maken kinderen op een speelse en functionele manier kennis met de structuur van teksten en leg je een stevige basis voor het latere begrijpend lezen. (Zie daarvoor mijn blog over begrijpend lezen)

Het volgende voorbeeld waarin schrijven een functionele plaats heeft binnen het thema ‘vliegen’ heb ik gevonden via het Centrum voor Taal en Onderwijs Ku Leuven.

De kleuters werken met het essentiële thema ‘vliegen’

De leerkracht heeft al verschillende prentenboeken rondom dit thema aangeboden en de hoeken zijn ingericht.

In de schrijfhoek maken de kinderen paspoorten, vliegtickets, logo’s van vliegtuigen en vliegmaatschappijen, kaartjes waarop de bestemming staat voor de koffer, routebeschrijvingen, kaarten met veiligheidsinstructies, menu’s voor in het vliegtuig en boekjes wat er taxfree te koop is in het vliegtuig.

In de ontdekhoek experimenteren kleuters met het zelf vouwen van vliegtuigjes en het bijhouden hoelang ze in de lucht blijven zweven. Zij noteren dit op een kaart. Zij doen proefjes rondom zwaartekracht.

In de bouwhoek bouwen de kleuters een vliegtuig met constructiemateriaal via een stappenplan. Ook kunnen zij een landingsbaan bouwen en plaatsen hier picto’s en pijlen bij.

De poppenhoek is een reisbureau waar je op zoek kunt gaan naar een bestemming en een formulier in kunt vullen waar je naar toe wil.

In de zandbak maken kinderen loopings.

Laat je nog meer inspireren door kleuters met boeken in alle hoeken

Doordat kinderen zelf schrijven, oefenen ze het analyseren van woorden in klanken en maken ze zelf de woorden. Ze gebruiken daarvoor de letters die ze al kennen. Soms is dat nog gekrabbel, soms een enkele letter voor een heel woord of ze schrijven al semifonetisch, dat wil zeggen al enkele letters van een woord. Het lukt sommige kinderen in groep 2 zelfs al om fonetisch te schrijven als ze al veel letters kennen. Als kinderen het semifonetisch stadium bereiken in groep 2 dan laten ze zien dat ze kunnen analyseren en synthetiseren, dat ze actief een aantal letters kennen en dat ze ook weten hoe de code werkt! Klaar voor groep 3 dus!

Maar waarom is schrijven dan beter dan het leggen van de letters of het stempelen? Daarvoor is het goed om het schrijven te benaderen vanuit de motorische invalshoek.

Vanuit de motoriek:

Vanuit onderzoek is bewezen dat kinderen letters beter herkennen wanneer ze deze al schrijvende hebben geleerd dan al typend op een computer.^1,2   Het zelf construeren van de letter blijkt te zorgen voor betere verbindingen in de hersenen. (lees meer hierover op schrijvenNL.nl)

Ik heb meegeschreven aan het boek ‘Aan de slag met handschriftonderwijs’ waarin we vanuit theoretische onderbouwing een praktische toepassing beschrijven voor de verschillende groepen. Van belang voor dit blog is vooral het hoofdstuk voor de groepen 1 en 2.

Daarin beschrijven Van Hartingsveldt, De Ridder en Van Oers (2019) dat een kind startklaar is om methodisch te leren schrijven en lezen in groep 3 wanneer het voldoet aan de volgende voorwaarden;

-       Fijne motoriek om het potlood goed te hanteren;

-       Visueel-motorische integratie voor het herkennen van kleine verschillen in vormen en lettertekens, de positie         in de ruimte en het kunnen maken van vormen;

-       Fonemisch bewustzijn: klanken kunnen onderscheiden in woorden

-       Gerichte aandacht en motivatie

Hoe je ervoor kunt zorgen dat aan de genoemde voorwaarden wordt voldaan zal ik nader toelichten met praktische voorbeelden.

Fijne motoriek om het potlood goed te hanteren.

Door ervaring leren kinderen steeds beter schrijfmaterialen te hanteren. Daarom is het goed om in een schrijfhoek de kinderen kennis te laten maken met een veelheid aan verschillende schrijfmaterialen waarmee ze kunnen experimenteren. Daarnaast is het van belang om ze een dynamische pengreep aan te leren. Dat wil zeggen een greep waarbij de duim en de vingers kunnen bewegen. Dit kun je stimuleren door ze bijvoorbeeld kleine vakjes te laten kleuren (kleurplaat met cijfers) of arceren, maar ook het (na)schrijven van letters is een kleine beweging waarbij ze de mogelijkheid hebben om een dynamische greep te oefenen.

Voor meer informatie over klein kleuren kun je terecht bij de kleurles.

Visueel-motorische integratie

Bij deze voorwaarde gaat het erom dat kinderen een vorm kunnen natekenen. Een kind van drie jaar kan bijvoorbeeld al een verticale en horizontale lijn tekenen en een cirkel maken. Kinderen van vier en vijf jaar kunnen diagonale lijnen, een vierkant, een driehoek en een diagonaal kruis natekenen. Wanneer je deze vormen kunt natekenen kun je ook letters en cijfers natekenen. In deze fase van de handschriftontwikkeling tekenen ze nog na en is het nog geen vloeiende en geautomatiseerde beweging. Je hoeft dus niet bang te zijn dat de kinderen een verkeerde vorm inslijpen. Het zelf maken/construeren van letters en cijfers in een kleutergroep past prima in de ontwikkeling naar een vloeiend handschrift op latere leeftijd. Je kunt in de kleutergroep een voorbeeldposter met letters ophangen gekoppeld aan plaatjes van woorden die ze kennen. Als ze een letter nog niet actief kennen kunnen zij via de poster zelf op zoek gaan naar de letter die ze nodig hebben en deze natekenen. Natuurlijk schrijft de leerkracht de letter op de goede manier voor, maar het is nog niet nodig om schrijfinstructie te geven. Dat komt pas als de kinderen in groep 3 methodisch leren schrijven.

Fonemisch bewustzijn

Kinderen leren woorden in klanken verdelen en kunnen ook uit klanken woorden samenstellen. Doordat ze woorden en letters zien en de klanken erbij horen, en ze dan schrijven gaan ze begrijpen hoe de ‘code’ werkt. Het gelijktijdig zien van het teken en het horen van de klank en het schrijven stimuleert het fonemisch bewustzijn. Leerkrachten kunnen dit laten zien doordat ze zelf als ze iets schrijven altijd hardop verklanken wat ze schrijven zodat het kind de klank leert koppelen aan het teken en de schrijfbeweging. Zorg ervoor dat de kinderen zien wat je doet.

Vele woord- en letterspelletjes in de kleutergroep zijn gericht op deze voorwaarde.

Aandacht en motivatie:

Interesse hebben en plezier ervaren bij het uitvoeren van schrijftaken is een belangrijke voorwaarde. Wanneer de schrijftaken betekenisvol zijn voor de kinderen dan zullen zij hier met plezier aan werken. Zie hierboven het voorbeeld ‘vliegen’ wat een betekenisvolle taak is en waarbij de kinderen zowel de lees- als schrijfvoorwaarden kunnen oefenen. In de prentenboekenblogs van  kinderboekenjuf geef ik voorbeelden van betekenisvolle schrijftaken.

Meer informatie over dit onderwerp:

Website schrijvenNLl.nl

Waarom schrijven met de hand goed is

Platform handschriftontwikkeling

Recensie aan de slag met handschriftonderwijs

Verder lezen:

Aan de slag met handschriftonderwijs

Activiteiten die de fijne motoriek stimuleren

Informatie over de writic

1. Longcamp M, Zerbato-Poudou MT, Velay JL. The influence of writing practice on letter recognition in preschool children: A comparison between handwriting and typing. Acta Psychol (Amst). 2005;119(1):67-79.

2. James KH, Engelhardt L. The effects of handwriting experience on functional brain development in pre-literate children. Trends Neurosci Educ. 2012;1(1):32-42.